Facebook Agnieszki Popowicz – https://www.facebook.com/AgnieszkaPopowiczFizjoterapia
Jak wygląda prawidłowy rozwój stopy u niemowlęcia w pierwszym półroczu życia?
Agnieszka Popowicz: W pierwszych miesiącach swojego życia niemowlę ćwiczy i przygotowuje swoje stopy do funkcji chodu. W 1-2 miesiącu życia wykonuje tzw: prymitywne kopanie. Są to ruchy naprzemiennego zginania i prostowania kończyn dolnych. Pięta w tym okresie ustawia się fizjologicznie w pozycji koślawej. Dziecko ćwiczy i stymuluje mięśnie krótkie stopy. W okresie 3 miesiąca życia niemowlę leżąc na pleckach potrafi już utrzymać główkę w linii środkowej ciała. Powoli opanowuje wzorzec zgięcia, odwiedzenia i rotacji zewnętrznej kończyn dolnych. Leżąc na pleckach unosi nóżki do góry i zaczyna ustawiać stopy w tzw. supinacji czyli odwróceniu. Zaczyna łączyć stópki o siebie. Zanika koślawe ustawienie stóp. Pomiędzy 4-5 miesiącem życia niemowlę zaczyna łapać swoje stopy. Intensywnie trenuje wtedy odwracanie stóp i supinację. Jest to bardzo ważny element w rozwoju prawidłowym stopy! W 6 miesiącu niemowlę rozpoczyna podnoszenie przedmiotów za pomocą swoich stóp np. piłeczki. Pojawia się aktywność chwytna stóp. Ruchy te wzmacniają mięśnie odpowiedzialne za wysklepienie podłużne i poprzeczne stóp. Podczas chwytania stopami obciążane są brzegi boczne stopy a przyśrodkowe ulegają uniesieniu. Kształtowane są wtedy boczne krawędzie stóp. Niemowlę wkłada stopy do ust. Dzięki czemu odwrażliwia je dotykowo i stymuluje sensorycznie.
Jak można wspomóc maluszka w tym okresie, aby jego stópki rozwijały się prawidłowo?
Agnieszka Popowicz: W pierwszych miesiącach życia niemowlęcia ważne, żeby maluszek mógł swobodnie doświadczać różnych pozycji: leżącej na pleckach, na brzuszku, na boczkach oraz mógł doświadczać przenoszenia ciężaru ciała i wydłużania raz jednego boczku raz drugiego np. przy podnoszeniu maluszka bądź przy zmianie pieluszki. Bardzo ważne jest osiągnięcie symetrii przez niemowlę. Warto zachęcać dziecko do zabaw stymulujących linię środkową. Dobrze jest wieszać zabawki w linii środkowej, które będą zachęcać maluszka do wyciągania rączek i stópek. Można bawić się w klaskanie stópkami jedna o drugą, dotykać buzi rodzica. Są to zabawy odwrażliwiające dotykowo, stymulujące sensorycznie oraz zachęcające do odwracania stopy, czyli supinacji. Maluszkowi, który mniej chętnie unosi nóżki do góry można zakupić skarpetki z grzechotkami lub dzwoneczkami najlepiej w kontrastowych odcieniach. Zmotywują dziecko do unoszenia nóżek i łapania stópek rączkami. Bardzo dobrą zabawką stymulującą rozwój stóp jest butelka wypełniona cukierkami bądź kaszą. Będzie pełniła rolę grzechotki. Na butelce maluszek może trenować supinacyjne ustawienie stópek i aktywność chwytną.
Jak wygląda prawidłowy rozwój stopy u niemowlęcia w drugim półroczu życia?
Agnieszka Popowicz: Półroczne niemowlę rozwijające się prawidłowo potrafi obracać się z pleców na brzuch. Około 7 miesiąca życia dziecko zaczyna trenować pozycję boczną, która jest bardzo istotna dla rozwoju stopy. W tej pozycji zgina podudzie w stawie kolanowym i ustawia je przed swoim ciałem ustawiając stopę prostopadle do podudzia na podłożu. W pozycji tej kształtuje się wysklepienie oraz wzmacniają się mięśnie stopy. Rozpoczyna się kształtowanie funkcji podporowej stopy. Niemowlę przygotowuje swoje stopy do fazy obciążenia. Około 5-7miesiąca niemowlę zaczyna pełzać. Podczas pełzania ćwiczy i doskonali supinację stóp. Pomiędzy 6-9 miesiącem zaczyna czworakować. Podczas tej umiejętności doskonali supinację stóp oraz ćwiczy zgięcie podeszwowe. Kiedy rozpoczyna siadanie z pozycji czworaczej i odstawia nogę w bok ćwiczy zgięcie grzbietowe oraz supinację doskonaląc rozwój stopy. Niemowlę uczy się przechodzić do klęku i klęku jednonóż. W trakcie klęku prostego ćwiczy stabilizację stopy w zgięciu podeszwowym, a gdy ustawia nóżkę z przodu w klęku jednonóż ćwiczy zgięcie grzbietowe stopy. W pozycji klęku niemowlę uczy się kontroli miednicy. Dziecko zaczyna trenować wstawanie. Podczas wstawania i stania niemowlę obciąża stopy. Zanika czyste ustawienie supinacyjne gdyż działają mięśnie nawracające stopę dla zrównoważenia ciała. Dziecko uczy się chodzić bokiem przy meblach trzymając się podparcia. Podczas chodu bokiem niemowlę uczy się przyjmować ciężar ciała na oba łuki stóp (przyśrodkowy i boczny). Bardzo ważny jest chód bokiem dla prawidłowej stabilizacji stóp i nauki swobodnego chodu w przód. Niemowlę uczy się i trenuje równowagę w pozycji stojącej. Uczy się stać bez popierania rączkami i rozpoczyna naukę chodzenia w przód.
Jak można wspomóc maluszka w tym okresie, aby jego stópki rozwijały się prawidłowo?
Agnieszka Popowicz: W drugim półroczu warto zachęcać maluszka do obrotów z pleców na brzuch i z brzucha na plecki, symetrycznie przez obydwa boczki. Warto zachęcać niemowlę do zabaw w pozycji bocznej dla trenowania funkcji podporowej stóp. Jeżeli maluszek siada w tzw. siad „w” warto uczyć go siadania z pozycji bocznej, symetrycznie na obydwie strony. Zachęcać maluszka do czworakowania, pokonywania przeszkód w czworakach oraz do zabawy w klęku. Bardzo istotny jest etap chodzenia bokiem przy meblach. Dobrze jest zwrócić uwagę czy dziecko robi to w obydwie strony czy preferuje tylko jedną.
Kiedy dziecko rozpoczyna samodzielne chodzenie?
Agnieszka Popowicz: Dziecko rozpoczyna samodzielne chodzenie od 12 do 18 miesiąca życia.
Jak wyglądają pierwsze kroki dziecka?
Agnieszka Popowicz: Pierwsze kroczki dziecka są szybkie (dla utrzymania równowagi). Dziecko unosi do góry barki i ramiona. Pomaga sobie w ten sposób w utrzymywaniu równowagi. Maluszek chodzi na szerokiej płaszczyźnie podparcia. Jego stopy ustawione są szerzej niż biodra. Nie umie jeszcze przetaczać stopy od piety do palców, lecz chodzi na całych podeszwach, stopy ustawiając płasko. Występuje fizjologiczne płaskostopie. Po stronie przyśrodkowej stopa wypełniona jest podściółką tłuszczową, która zabezpiecza stopę. W około 2r. ż zaczyna być widoczne uniesienie przyśrodkowego brzegu stopy dziecka. Podściółka tłuszczowa zanika całkowicie około 4-5 r.ż.
Czy stosowanie pchacza i chodzika wpływa korzystnie na rozwój stóp u niemowlęcia?
Agnieszka Popowicz: Niestety nie. Często lekkie, pchacze na kółeczkach sprawiają, że dziecko „goni swój środek ciężkości” i jest pochylone w przód oraz przenosi ciężar ciała na przodostopie. W chodziku natomiast dziecko nie ma możliwości prawidłowego doświadczania obciążenia stóp. Nie wykonuje przetoczenia stopy od pięty aż po palce tylko odpycha się z paluszków. Dziecko nie trenuje przenoszenia ciężaru, upadków. Dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym włożone do chodzika często kompensują napięcie usztywniając rączki i nóżki. Długie przebywanie w chodziku może spowodować u nich tendencję późniejszą do chodzenia na palcach.
Kiedy kupić pierwsze buty do chodzenia i jakie wybrać?
Agnieszka Popowicz: Pierwsze kroczki dobrze, kiedy maluszek pokonuje na bosaka. Warto zachęcać go do poznawania różnych rodzajów podłoża np. trawa, piasek. Kiedy dziecko już dobrze chodzi czas na pierwsze butki. Jakie powinny być pierwsze butki? Lekkie z przetaczającą się podeszwą, zginającą się w jednej trzeciej długości. Twarda podeszwa zaburza prawidłowy wzorzec chodu i ogranicza ruchy przetoczenia stopy. Pierwsze butki do chodzenia nie powinny mieć po przyśrodkowej części żadnego wsparcia unoszącego łuk stopy. Podeszwa powinna być płaska. Unikamy butów z zadartym noskiem. Butki nie muszą być wysokie, ale dobrze jeśli zapiętek trzyma kostkę. Butki powinny być odpowiednio dobrane dla maluszka. Nie powinny być zbyt ciasne i krępować ruchów ani też za duże. W części przedniej powinny być szersze niż w części tylnej. Jeżeli buty są zbyt wąskie paluszki maluszka mogą na siebie nachodzić. Dobrze jest wybrać się z dzieckiem na zakupy, aby dobrze wybrać rozmiar obuwia. Jeżeli nie jest to możliwe to warto dokonać poprawnego pomiaru stopy maluszka. Najlepiej po południu. Mierzymy stópki dziecka w pozycji stojącej na twardej tekturce, na której obrysowujemy kształt stopy. Z tak wykonaną wkładką udajemy się do sklepu.
Jak wspomóc maluszka w doskonaleniu chodu i równowagi w tym początkowym okresie?
Agnieszka Popowicz: Dobrze jest dawać maluszkowi możliwość doświadczania różnego rodzaju podłoża. Spacerowanie po trawie, piasku… ewentualnie zrobienie domowej ścieżki sensorycznej np. z trawy balkonowej lub wycieraczki. Można też zakupić gotową. Zachęcać do pokonywania przeszkód np. wchodzenia na podnóżek, krawężnik, wchodzić z dzieckiem pod górkę i z górki.
Co powinno zaniepokoić rodzica i skłonić do wizyty u fizjoterapeuty?
Agnieszka Popowicz: Gdy dziecko chodzi cały czas na palcach. Jeżeli ustawia stópki bądź jedną stópkę w koślawości. Jeżeli w trakcie chodu rotuje kończynę lub obydwie kończyny dolne na zewnątrz lub do wewnątrz warto zasięgnąć opinii fizjoterapeuty pediatrycznego.
Jakie wyróżniamy wady wrodzone stóp u niemowląt i czym się charakteryzuję?
Agnieszka Popowicz: Wśród najczęściej spotykanych wad wrodzonych stóp u niemowląt spotykamy: Stopę Końska, która jest deformacją powstałą w okresie prenatalnym. W wadzie tej stopa ustawia się w przywiedzeniu i zgięciu ze szpotawym ustawieniem pięty. Wyróżniamy również Stopę Hakowatą (tzw. Piętową). W wadzie tej dochodzi do zgięcia grzbietowego w stawie skokowym stopy lub na ustawieniu pionowym kości piętowej. Dziecko ze stopą Hakowatą ma problem ze zgięciem podeszwowym stopy. Najczęściej przyczyną tej wady jest nieprawidłowe, ciasne ułożenie w życiu płodowym w ostatnim trymetrze ciąży. Wyróżniamy również Stopę Sierpowatą, która wygięta jest w łuk przypominający sierp. Stopa wrodzona płasko- koślawa jest wadą, która najprawdopodobniej powstaje jako skutek nierównowagi mięśniowej w rozwoju prenatalnym. Charakteryzuje się odwiedzeniem i pronacyjnym ustawieniem.
Jakie jest leczenie wad wrodzonych stóp?
Agnieszka Popowicz: Ważna jest współpraca lekarza ortopedy, ortotyka oraz fizjoterapeuty pediatrycznego. Terapia jest indywidualnie dobrana do potrzeb małego pacjenta. W gabinecie stosuję terapię manualną pracując nad równowagą mięśniową, kinesiotaping oraz trening funkcjonalny. Dbam również o dobór odpowiedniego obuwia oraz zaopatrzenia ortopedycznego.
Bibliografia: Trójwymiarowa Manualna Terapia Stóp. Barbara Zukunf- Huber.